Nhắc đến vùng đất Ninh Thuận, lòng người không chỉ chợt hình dung về những bãi cát trải dài bên bờ biển êm đềm mà còn bị thu hút bởi sắc màu tươi tắn của một trong những lễ hội truyền thống độc đáo – Lễ hội Kate của người Chăm. Nằm giữa dòng lịch sử dài lâu và bản sắc văn hóa độc đáo, lễ hội này không chỉ là nơi thể hiện lòng tôn kính đối với tổ tiên mà còn là nguồn động viên tinh thần, là cột mốc gắn kết cộng đồng đậm chất nghệ thuật của đồng bào dân tộc Chăm.

1. Nguồn gốc của Lễ hội Kate Ninh Thuận

Lễ hội Kate Ninh Thuận có nguồn gốc từ danh từ “Kate,” xuất phát từ Katik của người Hindu và Kattika trong tiếng Phạn của người Ấn Độ. Dịch hẹp, từ này chỉ đơn giản là lễ cúng vào tháng 7 trong lịch Chăm; ý nghĩa rộng lớn hơn là lễ hội để tưởng nhớ tổ tiên, thần linh và những nhân vật có công với dân tộc.

Lễ hội Kate Ninh Thuận thể hiện bản sắc đặc biệt của vương quốc Champa xưa. Tuy nhiên, qua thời gian, nó đã trải qua biến đổi do ảnh hưởng từ văn hóa Ấn Độ và Hồi giáo. Điều này rõ ràng qua việc ba cộng đồng tôn giáo là Chăm Ahier, Chăm Awal và Chăm Islam đều có phần lễ nghi và lễ tục khởi đầu giống nhau. Tuy nhiên, do sự ảnh hưởng từ Hồi giáo và Ấn giáo, mỗi cộng đồng phát triển những khác biệt trong nghi thức của mình.

2. Lễ hội Kate diễn ra vào thời gian nào?

Lễ hội Kate Ninh Thuận của người Chăm kéo dài trong 3 ngày, thường khởi đầu vào ngày 1/7 theo lịch Chăm (tương đương khoảng từ 25/9 đến 5/10 theo dương lịch). Địa điểm tổ chức lễ hội bao gồm đền tháp Po Nagar (nằm trong địa phận thôn Hữu Đức, xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước), tháp Po Klong Garai (tại phường Đô Vinh, thành phố Phan Rang – Tháp Chàm) và tháp Po Rome (tọa lạc ở thôn Hậu Sanh, xã Phước Hữu, huyện Ninh Phước).

Theo trình tự diễn ra lễ hội, các nghi thức của Lễ hội Kate Ninh Thuận bắt đầu từ đền tháp và lan tỏa đến các làng xã, sau đó đến từng gia đình. Phong tục này được coi là một dòng chảy từ cộng đồng đến từng cá nhân, được người Chăm giữ gìn hàng ngàn năm.

3. Lễ hội Kate được diễn ra như thế nào?

Trong Lễ hội Kate Ninh Thuận của người Chăm, các nghi lễ diễn ra đồng thời ở cả 3 đền tháp. Tổng quan, các nghi lễ giống nhau, với ngày đầu tiên được dành cho cúng tế tại đền tháp, ngày thứ hai là cúng tế tại làng và ngày thứ ba là cúng tế tại nhà.

Các nghi lễ trên đền tháp

Lễ hội bắt đầu với nghi lễ cúng tế tại đền tháp, do thầy cả sư, còn được gọi là người chủ lễ, chủ trì. Thầy sẽ hướng dẫn đàn Kanhi hát bài thánh ca, bà bóng thực hiện lễ dâng lên các vị thần và sau đó, chủ lễ chủ trì lễ tắm tượng.

Lễ vật trong lễ hội tại đền tháp bao gồm: 1 con dê lớn, 3 con gà làm lễ tẩy uế, 5 mâm cơm với canh và thịt dê, 1 mâm cơm với muối vừng, cùng 3 ổ bánh gạo và hoa quả. Đồng thời, người dân chuẩn bị rượu, trứng, xôi chè, trầu cau, vv. Phần này của lễ vật được cúng trên các tháp, trong khi phía dưới chân tháp có hàng trăm mâm lễ khác nhau do những người tham gia chuẩn bị.

Quy trình Lễ hội Kate Ninh Thuận tại tháp diễn ra như sau:

• Rước Y Phục: Người Chăm đón y phục từ người em út Raglai, thường vào lúc 7h sáng, với tất cả các nghi thức diễn ra trang trọng và tôn nghiêm.
• Mở Cửa Tháp: Người chủ lễ mở cửa tháp để mời thần linh về dự và nhận lễ vật.
• Lễ Tắm Tượng Thần (Manei yang): Tiếp theo là lễ tắm tượng thần, theo ngôn ngữ của người Chăm là Manei yang.
• Lễ Mặc Y Phục: Mặc y phục cho tượng thần Anguei khan aw kapo.
• Đại Lễ (Adaoh Tama): Phần quan trọng nhất, bắt đầu vào lúc 9h sáng, kéo dài khoảng 3 tiếng đến 11h trưa. Sau khi hoàn thành, người dân trở về làng để tiếp tục các nghi thức lễ hội.

Tại làng và các gia đình

Trước khi lễ hội diễn ra, cộng đồng làng cùng nhau tham gia quét dọn đền thờ, làm sạch và trang trí Nhà Làng, chuẩn bị sân bãi, thức ăn, đồ uống. Người dân cũng chuẩn bị các tiết mục văn nghệ để làm phong phú thêm không khí lễ hội.

Nghi thức cúng tại làng được thực hiện với sự trang trọng không kém so với các nghi lễ tại đền tháp. Theo tín ngưỡng, mỗi làng thường thờ một vị thần riêng biệt, nhưng tất cả đều cúng tế thần làng, tương tự như người Kinh thờ Thành Hoàng. Chủ tế tại làng thường không phải là người có chức sắc tôn giáo mà là người uy tín, được cộng đồng tin tưởng. Ông sẽ đại diện cho cả làng để dâng cúng lễ vật, cầu mong sự phù hộ và phước lành cho toàn bộ cộng đồng trong làng.

Khi Lễ hội Kate Ninh Thuận kết thúc ở làng, người Chăm trở về nhà để thực hiện lễ tại gia đình. Chủ lễ thường là người lớn tuổi nhất trong tộc họ, đại diện cho cả gia đình để cúng lễ tổ tiên. Tất cả thành viên trong gia đình đều tham gia, mặc trang phục chỉn chu, với tâm huyết cầu nguyện cho sức khỏe, thịnh vượng và thành công trong công việc.

Lời kết

Qua bài viết trên của Phát Hoàng Long, Lễ hội Kate là biểu tượng cho sự gắn kết, lòng kính trọng và lòng tự hào của một cộng đồng trải qua hàng ngàn năm lịch sử. Là nét đẹp văn hóa kiêu hãnh, Lễ hội Kate giữ vững tinh thần và giá trị truyền thống, làm nổi bật vẻ đẹp văn hóa độc đáo của đồng bào dân tộc Chăm trong lòng đất Ninh Thuận êm đềm.